HERMAN STRATEGIER

Herman Strategier

Herman Strategier is een rooms-katholiek kerkmusicus, componist, dirigent, organist en docent. Hij componeert ongeveer 400 werken voor de meest uiteenlopende bezettingen en genres, veelal in opdracht geschreven. Net als Jan Mul en Albert de Klerk is hij allereerst sterk beïnvloed door de monumentale stijl van Hendrik Andriessen, die in de ...
Volledige biografie...

Instrumenten

componist, dirigent, orgel, piano

Genoemd in de biografie van

1930   Hendrik Andriessen
1950   Elmer Schönberger

Biografie Herman Strategier

Herman Strategier is een rooms-katholiek kerkmusicus, componist, dirigent, organist en docent. Hij componeert ongeveer 400 werken voor de meest uiteenlopende bezettingen en genres, veelal in opdracht geschreven. Net als Jan Mul en Albert de Klerk is hij allereerst sterk beïnvloed door de monumentale stijl van Hendrik Andriessen, die in de katholieke kerkmuziek een krachtig tegengeluid heeft laten horen tegenover de in Nederland nog sterk heersende stijl van het neo-Palestrijnse caecilianisme en het laatromantische Duitse idioom. Daarnaast vertoont de muziek van Strategier, Mul en De Klerk in de melodievorming en vele modale wendingen volop de invloed van het gregoriaans, terwijl dankzij hun vertrouwdheid met renaissance- en barokmuziek hun meerstemmigheid rijkelijk is voorzien van polyfone technieken zoals de motetstijl en canons. Tenslotte zijn ze allen sterk geïnspireerd door de muziek van componisten als Gabriel Fauré, Claude Debussy en Maurice Ravel. De grote bewondering van Strategier voor Fauré leidt in zijn composities tot speelse, makkelijk toegankelijke muziek en een doorzichtig lijnenspel met een soepele stemvoering van waaruit als vanzelfsprekend een fijnzinnige harmoniek ontstaat. Uit zijn kamermuziekstukken valt op dat Strategier niet een componist is van het grote gebaar maar eerder van fijnzinnig geconcipieerde miniaturen. Gedurende een groot aantal jaren neemt Strategier in het Nederlandse muziekleven een vooraanstaande positie in, als kerkmusicus, als componist, als docent en als rijksgecommitteerde bij talloze muziekexamens. Als docent schrijft hij kooroefeningen en, in opdracht van de Staatsexamens Muziek waarbij hij jaren lang betrokken is, tientallen solfèges. Tweemaal wordt Herman Strategier wegens zijn grote verdiensten onderscheiden, in 1968 als Ridder in de Orde van Oranje-Nassau en in 1973 als Ridder in de Orde van Sint Gregorius de Grote.

1912 - 1932

Herman Strategier wordt op 10 augustus 1912 in Arnhem geboren. Zijn vader is manufacturier, recensent bij een van de plaatselijke dagbladen en als organist verbonden aan de Sint-Walburgisbasiliek. De jonge Strategier leert het orgel al vroeg goed kennen omdat hij zijn vader assisteert tijdens het orgelspel. Na het behalen van zijn HBS-diploma meldt de zestienjarige Strategier zich aan bij de R.K. Kerkmuziekschool in Utrecht. Hij volgt onder meer orgellessen bij Hendrik Andriessen en theorielessen bij Johan Winnubst. Op het instituut heerst een streng regime. Aan de studenten worden hoge eisen gesteld. In 1932 sluit Strategier zijn studie af..

Hendrik Andriessen

1933 - 1939

Na een verblijf van drie jaar in Nijmegen, waar Herman Strategier werkzaam is aan de St.-Annakerk, volgt hij in 1935 zijn kort daarvoor overleden vader op als dirigent-organist aan de Sint-Walburgisbasiliek in zijn geboorteplaats. In deze kerk bouwt hij een nieuw repertoire op en leidt hij onder meer een uitvoering van de beroemde Missa In Die Festo (1891) van Alphons Diepenbrock. Strategier doceert muziektheorie aan de Arnhemse muziekschool, maar acht het als aanstaand componist belangrijk zich nog verder te bekwamen. Vier jaar lang volgt hij vormleer- en instrumentatielessen bij zijn vroegere leraar Hendrik Andriessen. Reeds vroeg voelt Strategier zich aangetrokken tot het schrijven voor orkest, getuige zijn Allegro Moderato en de Drie Dansen uit 1935. Strategiers orgelcomposities, zoals Eerste Passacaglia en Toccata uit 1935 en Triosonate uit 1936, variëren van eenvoudige werken voor de beginnende student tot veeleisende werken voor de orgelvirtuoos. Het eerste orgelwerk waarmee hij naar buiten treedt is zijn Preludium, Intermezzo En Thema Met Variaties uit 1937. In dit orgelwerk, maar vooral in de Tweede Passacaglia uit 1939, klinkt duidelijk de invloed door van Hendrik Andriessen. De eerste twee suites voor piano schrijft hij in 1933 en 1937. Declamatie speelt herhaaldelijk een belangrijke rol in Strategiers grote werken. In enkele composities komt er zelfs uitsluitend gesproken tekst voor die in de begeleiding muzikaal wordt geïllustreerd. Een vroeg voorbeeld van het gebruik van declamatie is het declamatorium Muziek Bij Den Proloog Van Het 'Passiespel' (1938) voor spreekstem, twee violen en piano op tekst van Louis Frequin. Enkele jaren later volgt de Rey Van Edelingen Uit 'Gijsbrecht van Amstel' voor spreekstem en piano op tekst van Joost van den Vondel.

Alphons Diepenbrock

1940 - 1945

Regelmatig werkt Strategier in zijn eerste jaren eigen piano- en orgelwerken om voor orkest teneinde een nog grotere kleurenrijkdom te creëren dan die welke hij al jaren van zijn orgel kent. Zo ontstaat uit zijn Passacaglia voor orgel (1939) de Introduzione E Passacaglia voor orkest (1940). Strategiers eerste concert Drie Stukken (1940), voor hobo en strijkorkest, is een instrumentatie van een eigen compositie uit 1937 voor hobo en strijkkwartet of piano. Later volgen meer concerten, zoals een fluitconcert (1943), een pianoconcert (1947) voor de pianist Gérard van Blerk en een klarinetconcert (1950). In 1940 leert Strategier Jan Mul en Albert de Klerk kennen, beide evenals hij sterk door Hendrik Andriessen bezielde organisten en componisten en eveneens werkzaam als kerkmusicus. Hun leven lang zullen ze bevriend blijven. Voor Andriessens vijftigste verjaardag bieden de drie hem de Missa Trium Puerorum (1942) aan, de 'mis van de drie jongelingen'. Herman Strategier is verantwoordelijk voor het Gloria. Samen met muziekkalligraaf Annie Bank richt het trio in de oorlogsjaren een clandestiene uitgeverij op waar belangstellenden liturgische muziek en orgelmuziek kunnen bestellen. In dezelfde tijd neemt Strategier gedurende enkele maanden de honneurs waar als orgeldocent aan de kerkmuziekschool wanneer Andriessen door de Duitsers wordt gegijzeld en naar Sint Michielsgestel wordt overgebracht. De Slag om Arnhem in september 1944 dwingt Strategier met zijn jonge gezin de stad te verlaten. De Sint-Walburgisbasiliek brandt door toedoen van de gevechten volledig uit. De Slag om Arnhem leidt in 1955 tot Arnhemse Psalm voor solisten, declamatie, vierstemmig gemengd koor en orkest op tekst van Jan Engelman, gecomponeerd in opdracht van de gemeente Arnhem. Strategier vindt in 1944 onderdak bij zijn vriend Jan Mul in Haarlem. Tijdens zijn verblijf in Haarlem schrijft hij zijn derde pianosuite voor quatre mains, opgedragen aan vrienden die hem in het laatste oorlogsjaar geholpen hebben. Strategier maakt in zijn carrière meerstemmige bewerkingen van zowel Nederlandse, Franse, Engelse als Italiaanse volksliederen. Veelal gaat het om lichtvoetige geestige werkjes. Voorbeelden hiervan zijn de vele bewerkingen voor zangstem en piano die Strategier samen met Albert de Klerk en Jan Mul schrijft, in 1946 uitgegeven onder de titel Ons Volkslied.

Albert de Klerk Cor de Groot Jan Mul

1946 - 1949

Na de oorlog is Strategier gedurende enkele jaren dirigent-organist van de Sint Jozefkerk in Zeist. Hij wordt tevens docent muziektheorie aan de Kerkmuziekschool en aan de conservatoria van Rotterdam en Utrecht. In 1947 bewerkt hij de Suite voor vierhandig piano (1945) tot het orkestwerk de Haarlem-suite (1947). Een van zijn belangrijkste wereldlijke werken is in deze periode het grote oratorium Koning Swentibold voor declamatie, solisten, gemengd koor, eenstemmig kinderkoor en orkest op tekst van Jacques Schreurs, gecomponeerd in 1948 in opdracht van de KRO en het gemeentebestuur van Maastricht ter gelegenheid van het gouden regeringsjubileum van koningin Wilhelmina. In 1949 verwerft Strategier zich een belangrijk post, het organistschap van de Sint-Catharinakathedraal in Utrecht als opvolger van Hendrik Andriessen. Strategier krijgt er de beschikking over een Maarschalkerweerdorgel van de Utrechtse orgelbouwer Michael Maarschalkerweerd, dat tien jaar eerder op voorstel van Andriessen van een tweeklavierinstrument tot een orgel met drie manualen is omgevormd. Hij bespeelt dit orgel tot 1963. De traditie van de orgelimprovisaties, waar Andriessen om befaamd is, wordt met de komst van Strategier voortgezet.

1950 - 1960

In 1952 eren Albert de Klerk, Jan Mul en Herman Strategier hun leraar Hendrik Andriessen bij zijn 60ste verjaardag. Strategier doet dat met zijn orkestwerk Hommage À Andriessen. Strategiers voorkeur voor variatiereeksen komt naar voren in zijn compositie Tema Con Variazioni voor vierhandig piano (1952), in pianovariaties die hij in opdracht van de VARA schijft over enkele sinterklaasliedjes en in Tema Con Variazioni Per La Mano Sinistra (1959), een bijzondere reeks die wordt opgedragen aan de pianist Cor de Groot die wegens een blessure gedurende geruime tijd zijn rechterhand niet kan gebruiken. In deze periode ontstaan de Partita In Modi Antichi voor amateurorkest, enkele KRO-opdrachten en de Intrada Sinfonica (1954), vaak door de componist zelf gedirigeerd. Voor de KRO schrijft hij parafrases en variaties over bekende volksliederen of kerstliederen. Ook wordt hem gevraagd muziek te schrijven bij hoorspelen. Strategiers kerkelijke oeuvre bevat een groot aantal meerstemmige Latijnse en Nederlandse missen en motetten, een- of meerstemmige psalmbewerkingen, geestelijke liederen en andere religieuze composities, zowel a capella als met orgel- of pianobegeleiding of met andere instrumentale combinaties. Dikwijls zijn de werken in opdracht geschreven. Hoogtepunten uit Strategiers kerkmuziek zijn Cantica Pro Tempore Natali, de zogenaamde 'O-antifonen', voor gemengd koor a capella uit 1953, de Missa Cathedralis voor achtstemmig koor en orgel, die in 1961 in de Utrechtse kathedraal in première gaat, en het Requiem In Memoriam Matris Et Fratris (1961). Voor zijn wereldlijke composities kiest Strategier voor teksten van grote schrijvers als Henric van Veldeken, Joost van den Vondel, Jacob Revius en later Jan Campert en Anton van Duinkerken. Hij heeft een sterke voorkeur voor lichtvoetige teksten als die van De Schoolmeester, Daan Zonderland of Cees Buddingh'. Soms zijn de werken gebaseerd op andere historische bronnen zoals de Rembrandtcantate (1956), ter gelegenheid van de 290ste sterfdag van Rembrandt van Rijn. Strategier schrijft deze cantate voor solisten, koor en orkest in opdracht van de gemeente Leiden. Bij de eerste uitvoering begin 1959 dirigeert de componist de verzamelde koren van de stad en het Utrechts Stedelijk Orkest. Het Nederlands Madrigaalkoor in Leiden vraagt hem vaste dirigent te worden. Met dit semi-professionele ensemble boekt hij tot zijn vertrek in 1973 veel successen.

1961 - 1977

Strategiers Requiem In Memoriam Matris Et Fratris uit 1961 wordt verscheidene keren uitgevoerd, onder meer bij Dodenherdenkingen in Leiden en Utrecht. Kort na de moord op de Amerikaanse president John F. Kennedy op 22 november 1963 voert Strategier met het Utrechts Stedelijk Orkest het Requiem (opus 9) van Maurice Duruflé uit tijdens een herdenkingsconcert dat door de Amerikaanse ambassadeur wordt bijgewoond. De omschakeling van de Latijnse liturgie naar de Nederlandse liturgie halverwege de jaren zestig wordt door Strategier niet met veel enthousiasme ontvangen, maar zonder zijn kerkmuzikale basis te verloochenen voelt hij zich geleidelijk steeds beter thuis in de vernieuwde liturgie en de daarmee verbonden nieuwe opvattingen omtrent functionaliteit en rolverdeling, die na Vaticanum II sterk afwijken van wat hij tot dan toe gepraktiseerd heeft. Ook raakt hij steeds meer vertrouwd met het Nederlands als kerktaal. Strategier gebruikt geestelijke teksten van een groot aantal Nederlandse dichters, onder anderen Gabriël Smit, Guillaume van der Graft, Michel van der Plas, Gerard Wijdeveld en Jacques Schreurs. Ook zet hij regelmatig teksten van Guido Gezelle op muziek. Een van de succesvolle optredens met het Nederlands Madrigaalkoor is tijdens het Holland Festival in 1968 samen met Bruno Maderna. Op het programma staan naast eigen composities ook werken van Jan Pieterszoon Sweelinck, Alphons Diepenbrock, de Italiaanse componist Giovanni Pierluigi da Palestrina en de Franse componist Francis Poulenc. Ter nagedachtenis aan Jan Mul componeert Herman Strategier het werk Mors Responsura, In Memoriam Fratris Spiritualis Jan Mul (1972) voor sopraan, alt, vierstemmig gemengd koor en orkest. Tot een van de meest geslaagde pianowerken in Strategiers oeuvre behoort de Zes Etuden (1974), een decennium later gevolgd door Zes Preludes (1986). Alle pianocomposities worden gekenmerkt door een groot gevoel voor klankkleur en door fraaie melodische lijnen. In 1975 componeert Strategier zijn grootste orgelwerk, de driedelige Voluntary For A Cathedral Organ. Dit veeleisende stuk vormt een synthese van Strategiers orgeloeuvre. Naast zijn werk als componist, organist en dirigent is Strategier tot 1977 jarenlang actief als docent muziektheorie aan enkele vakinstituten, met name aan de R.K. Kerkmuziekschool, het conservatorium van Utrecht en het Instituut voor Muziekwetenschap van de Rijksuniversiteit van Utrecht.

Jan Pieterszoon Sweelinck

1978 - 1987

De organist speelt regelmatig in een kleine kerk in Zeist waar hij na zijn Utrechtse periode woonachtig is. Na zijn verhuizing naar Doorwerth is hij niet meer officieel actief als kerkmusicus, maar hij begeleidt vanaf 1980 nog wel kerkdiensten in de trappistenabdij te Zundert waar hij ook veel voor componeert. Daarnaast vindt hij de gelegenheid om in opdracht nog enkele grote werken te schrijven. In Zundert Is het vooral de psalmvertaling van Ida Gerhardt en Marie van der Zeyde, die voor hem een bron van inspiratie is.

1988

Op 26 oktober 1988 overlijdt Herman Strategier na een ongeneeslijke ziekte in zijn slaap.

2012 - 2013

In 2012 verschijnt bij de Universiteit Utrecht een masterthesis over de componist die echter niet door de erven Strategier is geautoriseerd. Speciaal voor Wikipedia stellen musici Lourens Stuifbergen en Nico Schrama een officiële biografie samen, inclusief uitgebreide werkenlijst. Schrama is ook oud-leerling en schoonzoon van Herman Strategier.

Foto's Herman Strategier

Audio/Video Herman Strategier