barok

Geschiedenis van Barok

Vooral Italië zag de overgang van laat-renaissance naar vroeg-barok. Renaissance en barok overlapten dan ook geruime tijd; Cipriano de Rore (1515/1516-1565), een componist van de vierde generatie (Franco-)Vlaamse polyfonisten, schaart men al onder de 'stile moderno' (moderne stijl). Tot de laat-renaissance behoren de vocale werken van Jan Pieterszoon Sweelinck (1562-1621) en Cornelis Schuyt (1557-1616). En onder de vroeg-barok rekent men over het algemeen het oeuvre van de volgende generatie: Constantijn Huygens (1596-1687) en Anthoni van Noordt (1620-1675). Tot de hoog-barok behoren de composities van Willem de Fesch (1697-ca. 1760), Unico van Wassenaer (1602-1766) en Pieter Hellendaal (1721-1799). Dubbel- en meerkorigheid werd een karakteristiek van de barok, niet alleen in vocale muziek maar ook in instrumentale stukken, waarbij één of meer solo-instrumenten tegenover een orkest werden geplaatst. Deze concertante ('strijdende') schrijfwijze werd ook toegepast in orgelmuziek, waarbij de handen (op verschillende klavieren) en de pedalen gelijktijdig diverse muzikale lagen vertolken. Aldus onstond een veel levendiger en gevarieerder klankbeeld. In de renaissance prevaleerde het samenspel van instrumenten uit dezelfde familie met een homogene klank (het consort); in de barok maakten die plaats voor heterogene ensembles, bestaande uit combinaties van bijvoorbeeld blazers en strijkers. De belangrijkste vernieuwingen van de barokmuziek zijn: 1. het geleidelijk vervangen van de z.g. kerktoonsoorten door de majeur- en mineur toonladders (grote en kleine terts), 2. het gebruik van de z.g. basso continuo die het fundament vormt van bovenliggende zang- of instrumentale partijen, 3. de monodie (éénstemmigheid) als reactie op de polyfonie (meerstemmigheid) van de renaissance, 4. het ontstaan van typische barokvormen als triosonate, concerto grosso, concert, sonate, suite en partita (in instrumentale muziek, opgebouwd uit contrasterende dansante delen) en van vocale vormen als aria, cantate, oratorium en opera. Evenals de renaissance had de barok 'uitlopers': galante stijl, rococo, Empfindsamkeit en Sturm und Drang zijn termen voor verschillende barokvarianten die overlappen met vroeg-klassiek. Nederlandse vertegenwoordigers van deze overgangsperiode zijn Christi(a)an Ernst Gr(a)af (1723–1804) en Belle van Zuylen (1740-1805).