instrumentaal

Geschiedenis van Instrumentaal

Muziek zonder tekst of anderszins op de voorgrond staande zangstemmen. Popmuziek heeft vanaf het ontstaan in de jaren vijftig bijna altijd een zangmelodie met een meestal makkelijk mee te zingen tekst. Slechts sporadisch komt het voor dat de muziek op zichzelf zo sterk is dat het zonder vocalen toch een hit wordt. In zulke nummers wordt de melodielijn 'gezongen' door een ander instrument, bijvoorbeeld een saxofoon of een gitaar. Dat is dan ook de definitie van instrumentaal: het is muziek waarin geen tekst gezongen wordt. Dat betekent dus niet dat er geen stemmen in aanwezig kunnen zijn. Een instrumentale versie van een nummer dat oorspronkelijk zang bevat komt zonder gezongen tekst, maar kan nog wel de eventueel aanwezige achtergrondzang bevatten. Ook muziek waarin een zanger op de achtergrond lange, fonetische uithalen maakt kan als instrumentaal worden aangemerkt.

Instrumentaal is niet genregebonden. Het kan bijvoorbeeld accordeonmuziek zijn, zoals die vanaf de jaren veertig wordt gespeeld door het kinderduo Les Deux Jeateux, bestaande uit de tweeling Sjaantje en Teun Eikelboom (de laatste zal onder de naam Tonny Eyk uitgroeien tot een bekend componist, pianist, orkestleider, producer en schrijver, voor theater, film, radio en televisie; deels met instrumentaal werk) en vanaf de jaren zeventig door De Kermisklanten. Maar ook rock'n'roll, zoals die in de jaren vijftig en zestig ontstaat, waaruit uit de instrumentale variant een stroming groeit waarin de gitarist uit diverse andere muziekstijlen (o.a. Arabische, Hawaiiaanse) vlammende solo's samenstelde: surf. In de jaren zestig zijn in Nederland de Rotterdamse Hurricane Strings er met hun op het orgel gebaseerde Tornadoes-achtige muziek de ambassadeurs van. Hedendaagse vertolkers van surf zijn The Treble Spankers, The Apemen en zZz.

Les Deux Jeateux Tonny Eyk De Kermisklanten Hurricane Strings The Treble Spankers The Apemen

Ook in de funk en soul komen instrumentale nummers voor, waar uit de schaduw van de zanger of zangeres de musici eens uitgebreid hun kunnen etaleren. Voor de rock begint het pas echt aan het eind van de jaren zestig met de komst van de psychedelica. Bands verlaten het idioom van het popliedje met zijn tekst en refrein voor improvisaties en gevonden muziek. Het resultaat: nummers die qua lengte een plaatkant in beslag kunnen nemen en waarin voor tekst vrijwel geen plaats is. In deze periode ontstaat ook de jazzrock. Jazz is van oudsher akoestisch, maar jazzmusici raken steeds meer geïnspireerd door het elektrisch versterkte geluid van de rock en diens ruige en experimentele karakter. Jazzrock is het gevolg. Muziek waar het samenspel van de muzikanten en het zoeken naar nieuwe compositiestructuren centraal staat en waarin voor een zanger geen plaats is. Saxofonist en podiumdier Hans Dulfer is er in Nederland pionier mee. Later zal hij ook pop en metal gaan spelen en beroemd worden tot aan Japan. Met de jazzrock ontstaan stromingen als fusion (doorgaans instrumentaal) en progressieve rock en symfonische rock (met zang, maar met de nadruk toch op lange instrumentale passages). Symfonische rockgroep Exception boekt grote internationale successen met virtuoze, instrumentale muziek. Eigen composities, maar ook rockinterpretaties van grote klassieke werken. Fluitist Thijs Van Leer zit met zijn band Focus, met gitarist Jan Akkerman, ook in de klassieke hoek, waarmee internationaal successen worden geboekt. Later zal Van Leer, geholpen door componist en orkestleider Rogier van Otterloo, soloalbums met instrumentale fluitmuziek maken.

Hans Dulfer Ekseption Thijs van Leer Jan Akkerman

Eind jaren zestig ontstaat in Jamaica het gebruik om op de b-kant van een 7-inch reggaesingle een instrumentale versie van het nummer op de a-kant te zetten, de zogenaamde dubversie. Dit omdat DJ's ontdekken dat het publiek met graagte songteksten meezingt. Uit het zingen op instrumentale muziek vloeit al snel het toasten voort: het al improviserend herinterpreteren van de oorspronkelijke tekst. Dat brengt weer de behoefte aan muziek die van origine al instrumentaal is, zodat de DJ's helemaal vrij zijn in hun woorden. Dub wordt vanaf het begin van de jaren zeventig een heus genre. De oorspronkelijke Canadees, multi-instrumentalist en Nijmegenaar Ryan Moore brengt vanaf de jaren negentig onder de naam Twilight Circus (Dub Sound System) traditionele, dus op ritmische drums en loodzware bassen gebaseerde dub uit, en is daarmee wereldwijd succesvol.

Twilight Circus Dub Sound System

In de jaren zeventig komt ook de ontwikkeling van de synthesizer goed op gang. Die vindt niet alleen zijn weg in de psychedelische muziek, maar leidt ook tot de introductie van de ambient: rustgevende, decoratief bedoelde klanktapijten. Instrumentaal, want gezongen tekst zou enkel maar de aandacht trekken. Spirituele broer van de ambient is de new age. In Nederland is het Rotterdammer Michel Banabila die al vanaf 1984 pioniert met ambient en instrumentale, etnisch beïnvloedde muzieksoorten. Tegen new age en ambient schurkt de synthesizermuziek aan. Instrumentale muziek waarin alle mogelijke klanken en klankcombinaties van de synthesizer centraal staan. Nummers kunnen variëren van uitgesponnen toonfluctuaties tot kort, poppy en verdomd dansbaar. Ed Starink bouwt een internationale reputatie op met stukken die geïnspireerd zijn door klassieke componisten. De synthesizergroep Nova scoort begin tachtig een hit met Aurora. Het meest experimentele gebruik van de synthesizer vindt plaats in de noise en industrial, waar elektronica gekoppeld wordt aan het geluid van o.a. stofzuigers, schrapend metaal en drilboren. Het resultaat is voor een deel ook vaak instrumentaal. In deze lijn maakte punkgroep The Ex in 1995 de instrumentale dubbellaar Instant.

Michel Banabila Ed Starink

In de jaren tachtig willen hardrockplaten nog weleens openen met een kort instrumentaal nummer (de intro) en/of een tekstloos liedje bevatten waarin de gitaristen, bassist en drummer 'los' gingen (het zogenaamde 'instrumentaaltje'). Later ontstaat het gebruik dat gitaristen en bassisten volledig instrumentale soloplaten maken, die doorgaans een brug sloegen tussen de metal en de progressieve en symfonische rock en fusion. In Nederland neemt het Venloze Gore hierbij een bijzondere positie in, met instrumentale, op metal geënte horrormuziek, gedreven door monotone, loodzware bas- en drumpartijen. Doel: het grimmige karakter van zijn verpauperde woonplaats op kunstzinnige wijze proberen vorm te geven. Morzelpronk is een Amsterdams gitaarcollectief dat zichzelf plaatste in een traditie die van de punk van The Ventures via het progressieve via King Crimson naar de noiserock van Sonic Youth loopt. Het Groningse Kleg komt met gitaarsculpturen die geïnspireerd zijn door het werk van gitaargeoriënteerde componisten binnen de minimale muziek. Kong is een Amsterdams kwartet met een stevige, instrumentale mix van diverse muziekstijlen waaronder metal, dance en ambient. Opvallend is het gebruik van quadrafonie bij de concerten, waarbij de vier muzikanten ieder in een andere hoek van de zaal speelden.

Kleg Gore Morzelpronk Kong

Eind jaren tachtig geschiedde komt de house op; elektronisch gegenereerde muziek met beats die puur dansvloergericht is en geen voorgedragen tekst kent. House waaiert in de jaren negentig uit in vele substromingen en nieuwe genres, van acid house tot ambient house, techno, electro, drum&bass, jungle, gabber en trance. Niet altijd instrumentaal, maar meestal wel. Nederland loopt hierin internationaal goed mee met producers, remixers, DJ's en gezelschappen als Ferry Corsten, DJ Jean, Armin van Buuren, I-F, Armand van Helden, DJ Jurgen, Tom Holkenborg, Unit Moebius en Tiësto. Eind jaren negentig wordt de postrock populair. Lange instrumentale stukken muziek, die sterk doen terugdenken aan de psychedelische en progressieve rock van de jaren zeventig, zij het zonder de elektronische elementen. Met name de Utrechtse groep We vs. Death bouwt met op Godspeed You Black Emperor! (Canada) geïnspireerde post-rock vanaf 2000 aan een solide livereputatie waarbij de trompet een belangrijke rol speelt. De lang uitgesponnen, snoeiharde en volledig instrumentale gitaarmuziek van 35007, opgericht in 1993 te Eindhoven, hangt meer naar stoner en psychedelische rock (spacerock).

We vs. Death 35007

Los van alles en iedereen opereert al sinds 1982 Slagerij van Kampen, Nederlands meest bekende en succesvolle slagwerkgroep. Dansbare en opzwepende slagwerkmuziek met duidelijke etnische invloeden. De groep ziet haar muziek het liefst omschreven als instrumentale popmuziek, waarbij nu eens niet de geijkte instrumenten (gitaar, toetsen, drums, bas) worden gebruikt, maar louter slagwerk.

Slagerij Van Kampen

In de lichte muziek is het in 1945 opgerichte Metropole Orkest niet meer weg te denken, dat gedirigeerd door en onder artistieke leiding van Dolf van der Linden.(1945-1980), Rogier van Otterloo (1980-1988) en Dick Bakker (1992-heden) van radio-orkest uitgroeit tot een zelfs in de Verenigde Staten succesvol collectief. In de jaren zestig begonnen in beatbandjes, raakte de Amsterdamse gitaarvirtuoos Harry Sacksioni vooral bekend als begeleider van kleinkunstenaar Herman van Veen. Solo produceerde hij echter instrumentale gitaarplaten (elektrisch en akoestisch) waarop hij diverse stijlen als bijvoorbeeld klassiek, flamenco en finger picking tot een eigen geluid mengt. Op enkele latere platen zingt hij, maar zijn meest succesvolle platen en projecten zijn instrumentaal. Improviserend concertpianist Jan Vayne start zijn publieke carrière in 1991, met de instrumentale plaat Colours Of My Mind; waaraan solisten van orkesten als het London Philharmonic en St. Martin In The Fields meewerken. Vayne is zowel actief in de klassiek als pop en mengt beide stijlen naar hartelust. In 1997 speelt hij in Washington ter gelegenheid van de inhuldiging van de Amerikaanse president Bill Clinton, die hem daarvoor persoonlijk geselecteerd zou hebben. Vayne geniet met zijn werk wereldwijde bekendheid.

Metropole Orkest Harry Sacksioni Jan Vayne

In de zogenoemde wereldmuziek beweegt zich Carel Kraayenhof, die vanaf 1988 met zijn instrumentale tangosextet Sexteto Canyengue wereldwijd een ongekend groot publiek voor de tango weet te interesseren; niet in de laatste plaats dankzij de avontuurlijke benadering van die authentieke Argentijnse muziek, met uitstapjes naar pop, klassiek, jazz en avant-garde. Loungeorkest The Herb Spectacles, met (ex-)leden van Treble Spankers en De Amsterdam Klezmer Band, luidden het nieuwe millennium in met variaties op repertoire van Herb Alpert.

Carel Kraayenhof The Herb Spectacles

Vermeld moeten nog de karaoke en de muzak. In karaokebars kunnen bezoekers verzoeken om instrumentale versies van bekende hits, waarbij ze dan zelf live op een podium de tekst verzorgen. Voor thuisgebruik zijn er diverse karaoke-cd's in de detailhandel verkrijgbaar. Daarop staan de originele opnames van een nummer, maar nu zonder zang, of opnieuw ingespeelde versies, nauwgezet gereproduceerd of enkel elektronisch gegenereerd. De muzak deelt met de ambient dat het muziek is met een decoratieve functie, bijvoorbeeld voor op de achtergrond in openbare ruimtes of voor gebruik in documentaires. Muzak is echter geen auteursgebonden muziek zoals ambient - en alle popmuziek - dat is, maar juist van iedere persoonlijke tint en ander afleidend element ontdaan klankbehang, geproduceerd door het gelijknamig bedrijf.