symfonische rock

Geschiedenis van Symfonische Rock

Ook wel kortweg symfo genoemd. Rockmuziek die ontstaat aan het einde van de jaren zestig en die gekenmerkt wordt door lang uitgesponnen nummers vol tempo- en themawisselingen, waarin niet zelden elementen van de klassieke muziek zijn verwerkt. Ook wel progressieve rock genoemd.

Popmuziek is in aanvang voor een deel tegencultuur. Veel beatbands uit de vroege jaren zestig nemen het niet zo nauw met harmonie en in de maat spelen. Expressie is het sleutelwoord, en wie drie akkoorden op een gitaar kan spelen weet in principe voldoende. Toch zijn de grote acts zoals The Beatles, The Rolling Stones, The Kinks en The Who doorgaans uitstekende muzikanten. En waar de muzikale kwaliteiten tekort schieten, zoals bij de Amerikaanse Beach Boys en Byrds, zijn er altijd sessiemuzikanten die de nodige verfijning aanbrengen. Na de eerste opwinding rond beat wint de ambachtelijke benadering het van de expressie. De gestileerde pop en rock bepalen het beeld en garagerock komt niet verder dan de underground.
In 1967 waaiert rock uit in vele subgenres. Onder de noemer progressieve rock wordt het idioom van het simpele popliedje losgelaten. Een deel van die muzikanten, vooral die met een verleden op het conservatorium, zoekt verdieping door leentjebuur te spelen bij de klassieke muziek. Popbands beginnen thema's uit de klassiek in hun muziek te incorporeren, en trachten daarbij het imposante, bombastische geluid van een symfonieorkest te verkrijgen. De grootste hit van dat jaar, A Whiter Shade Of Pale van Procol Harum, citeert openlijk Air On A G-string van Johann Sebastian Bach. The Beatles maken op hun album Sgt. Pepper's Lonely Hearts Club Band gebruik van een heus orkest. Omdat het werken met een volledig orkest duur en tijdrovend is, wordt al snel gebruik gemaakt van de mellotron, een voorloper van de sampler. Vanaf de vroege jaren zeventig worden de orkestrale klanken ook nagebootst met een string synthesizer. Progressieve rock wordt vanaf dat moment ook wel symfonische rock of, kortweg, symfo genoemd.

Nederland loopt vanaf dag één mee in de voorste regionen van de symfonische rock. Het Haarlemse Ekseption komt in 1967 voort uit The Jokers en staat op dat moment onder leiding van Rob Kruisman. Met tweede belangrijke man, conservatoriummuzikant Rick van der Linden (toetsen) begint de groep zich na het debuut in 1969 te richten op het bewerken van klassieke composities. De keus voor de eerste single valt op het eerste deel van Beethovens vijfde symfonie. The Fifth haalt de derde plaats in de Top 40. Daarna volgen de singles Rhapsody In Blue en Air. Vooral Air, gebaseerd op een van de delen uit Bachs Suite nr. 3, doet het uitstekend. Binnen de groep leidt de succesvolle koerswijziging ertoe dat Rick van der Linden de rol van muzikale leider overneemt van Rob Kruisman, die zelf opstapt. Als midden zeventig, na vele, gelijkvormige albums het succes begint te tanen, stapt ook Van der Linden op, om een solocarrière te starten. Ekseption valt al snel daarna uit elkaar, om tot aan heden in steeds weer andere bezettingen even bij elkaar te komen. Ekseptionleden Rein van den Broek en Rick van der Linden brengen in 1980 een succesvolle duo-plaat uit, onder de naam Cum Laude. Deze plaat bevat sterk klassiek getinte nummers.

Ekseption Cum Laude

Thijs van Leer is een klassiek geschoold pianist en fluitist die in 1969 het Thijs van Leer Trio formeert. Eind van het jaar komt Jan Akkerman (ex-Brainbox) erbij en wordt de naam veranderd in Focus. De debuutelpee In And Out Of Focus (1970) hinkt nog iets teveel op twee gedachten: enerzijds het keurige brave klassiek getinte werk van het voormalige Thijs van Leer Trio, anderzijds het wat ruigere gitaarwerk van Akkerman. Op de in Londen opgenomen tweede elpee Focus 2 (1971) begint de groep zijn definitieve richting te vinden. Klassiek wordt moeiteloos vermengd met jazz en rock. Akkerman krijgt veel ruimte om te soleren (bijvoorbeeld op het één plaatkant in beslag nemende Eruption). Van Leer zingt niet echt veel, maar 'jodelt' onverstaanbare woorden, iets wat mede tot handelsmerk van Focus zal uitgroeien. De formatie staat avond aan avond op de planken en speelt lange sets van soms wel drie uur. De band weet in enkele jaren tijd uit te groeien tot een in Amerika en Engeland gerespecteerde groep. Jan Akkerman wordt in 1973 in de poll van Melody Maker tot beste gitarist ter wereld uitgeroepen. Wegens onvrede over de te varen koers zal hij in 1976 door Van Leer uit de groep worden gezet, wat enkel tot gevolg heeft dat Focus aan het kwakkelen slaat, zijn fans verliest, en, in 1978 geheel ontbonden wordt. In 1985 maken Akkerman en Van Leer als Focus een gelijknamige plaat. Van Leer gaat vervolgens weer verder met Focus als groep.

Focus

Het in 1969 rond Hein Mars (bas, zang), Job Tarenskeen (zang, sax, percussie), Ronald Otten-hof (saxofoon, fluit), Ferdinand Bakker (gitaar, zang, toetsen) en Dick Franssen te Delft opgerichte Threshold Fear verandert in 1971 zijn naam in Alquin. In 1972 verschijnt het debuut, waarna de band in 1973 door de lezers van Muziekkrant Oor uitgeroepen tot wordt 'meest trendsettende band'. Ook in het buitenland groeit de belangstelling. Met tweede plaat The Mountain Queen (1973) breekt de groep internationaal redelijk door. In 1974 trekt men zanger Michel van Dijk aan. Op volgende platen wordt de groep bondiger en qua geluid steviger, en gaat men zelfs richting funk. Wegens interne problemen wordt de groep in 1977 ontbonden, om vanaf midden jaren negentig geregeld te hergroeperen voor concerten.

Alquin

Solution komt voort uit de resten van The Keys, een jazzband die al enige tijd furore maakt in het Groninger studentenmilieu. Rond 1970 bestaat de band uit saxofonist Tom Barlage, drummer Hans Waterman, toetsenist Willem Ennes en de uit Focus overgekomen bassist/zanger Peter van der Sande. Via gitarist John Schuursma komt de band aan een deal met Catfish, een sub-label van Bovema. Het debuutalbum Solution (1971) bevat een combinatie van jazz, rock en progressieve muziek die bij pers en publiek in goede aarde valt. Nog voordat de plaat in de winkels ligt wordt Van der Sande vervangen door Guus Willemse. Solution bouwt haar herkenbare stijl uit met Divergence (1972), dat verschijnt via het prestigieuze prog- en hardrock label Harvest, onder meer bekend van Pink Floyd. Via het Rocket-label van Elton John komt in 1975 de derde plaat Cordon Bleu uit, geproduceerd door Gus Dudgeon (o.a. Elton John, Joan Armatrading). De muziek is lichtvoetiger, dansbaarder en vooral meer gepolijst in vergelijking met eerder werk. Het materiaal op Fully Interlocking (1977) is nog toegankelijker. De van het album getrokken single Empty Faces haalt de tipparade. Begin jaren tachtig maakt gitarist Jan Akkerman (Focus) een jaar deel uit van de bezetting. Het laatste studioalbum Runaway (1982) is een mix van funk en soul en bevat bijdragen van drummer Jim Capaldi (ex-Traffic). Het titelnummer wordt een bescheiden hit. Tijdens de afscheidstournee in 1983 worden opnamen gemaakt voor het dubbel-album Live.

Solution

Ton Scherpenzeel en Pim Koopman richten in 1972 Kayak op, na in High Tide Formation te hebben gezeten. De eerste single Lyrics haalt gelijk de Top 40 en de debuutelpee See See The Sun (1973) wordt ook goed ontvangen. Symfonische rock die zich op sfeer en ingetogenheid richt. Met volgende platen groeit de groep uit tot het beste dat het genre in Nederland te bieden heeft. In 1978 verschijnt Starlight Dancer, dat een iets commerciëler geluid heeft; met nog hogere verkoopaantallen tot gevolg en met single Want You To Be Mine zelfs een hit in Amerika. Na ingrijpende wijzigingen in de bezetting, evolueert de groep van symfonische rock naar een meer AOR-getint geluid. Ook dat legt de groep geen windeieren. Het in januari 1979 verschijnende Phantom Of The Night groeit uit tot Kayaks commercieel meest succesvolle elpee. Single Ruthless Queen wordt een knoeperd van een hit, zowel in eigen land als in Frankrijk; ook in de USA doet de plaat het heel aardig. Het Amerikaanse vakblad Record World roept Kayak uit tot meest veelbelovende band van 1979.

Kayak

Vreemde eend in de bijt van de progressieve rock is Supersister. Vier Haagse jongens, Robert-Jan Stips (zang en toetsen), Sacha van Geest (fluit), Marco Vrolijk (drums) en Ron van Eck (bas), richten in 1968 Sweet O.K. Supersister op, al snel Supersister. De progressieve muziek van het viertal valt op in Den Haag, dat in die tijd bol staat van de beat- en rockgroepen die het zoeken in het couplet-refreinwerk. In 1970 verschijnt als eerste single She Was Naked, wat een hit wordt. Toch zal Supersister zich ontpoppen tot een echte elpeegroep, met lange nummers vol veel tempo- en stijlwisselingen. De groep combineert moeiteloos rock, jazz, klassiek en lichte muziek en doet dat met de tong flink in de wang. Als de groep halverwege de jaren zeventig uit elkaar valt, duikt Stips op bij Golden Earring, Transister, The Nits en S.T.I.P.S. Sacha van Geest maakt onder de naam Sweet Okay Supersister een soloplaat. In 2000 komt Supersister zelf weer bijeen, speciaal voor het Progfest festival in Los Angeles. Naar aanleiding van de reünie verschijnt het album Memories Are New met nooit eerder uitgebrachte opnames uit de jaren zestig en zeventig. Het gerucht gaat dat de groep ook weer aan nieuw materiaal denkt. Het plotsklaps overlijden van fluitist Sacha van Geest betekent echter het absolute einde van alles.

Supersister

Als in 1974 nederbiet/rhythm&bluesband Q65 uit elkaar valt, besluit gitarist Joop van Nimwegen o.a. met drummer Beer Klaasse een nieuwe band te beginnen: Finch. Een toetsenman wordt gevonden in uit de Swinging Soul Machine afkomstige Paul Vink. Aangezien men geen geschikte zanger vindt, wordt van de nood een deugd gemaakt en besluit men zich te profileren als instrumentale groep. Het debuut Glory Of The Inner Force (1975) wordt ook in Amerika uitgebracht, en gunstig ontvangen. De tweede plaat Beyond Expression verschijnt daar niet, wel is die in Nederland bij radio Veronica Elpee van de Week. Met name de kwaliteiten van gitarist Joop van Nimwegen zijn in die tijd opvallend voor Nederlandse begrippen. De band excelleert in lange instrumentale stukken, met plaats voor soli op gitaar en toetsen. Ook zijn er invloeden van jazzrock en weet het viertal soms een swingende groove neer te leggen. Als in 1977 een derde plaat verschijnt, woedt de punk al in al zijn hevigheid, wat de ontvangst niet gunstig stemt. In België en Duitsland is er wel publiek voor, maar ook in de band rommelt het inmiddels. In 1978 houdt men daarop een afscheidstournee.

Finch

Met de punk, die qua principes haaks staat op de symfonische rock, verliest het genre symfonische rock rap zijn populariteit. Er blijven genoeg bands in actief (zoals Egdon Heath, Gamma, Solution en Taurus), die door trouwe fans in leven blijven, maar het staat allemaal wat aan de zijlijn. Pas met de new wave mogen keyboards en synthesizers weer - essentieel onderdeel van de symfonische rock - wat elementen ervan weer aan de oppervlakte doet komen drijven. Het genre verweeft zich dan met name met de hardrock en heavy metal.

Gamma (II) Egdon Heath Solution Taurus

Zo is Elegy een gezelschap, dat elementen uit heavy metal en klassiek mengt. De band wordt in 1986 opgericht door Henk van de Laars (gitaar) en Martin Helmantel (basgitaar). Voor het debuut Labyrinth Of Dreams (1993), vol complexe muziek, zijn vooral in Japan tienduizenden liefhebbers. In vier platen tijd doet de band vele honderden optredens over de gehele wereld. In het Japanse muziekblad Burrn Magazine wordt bandzanger Ian Parry, die vanaf 1996 bij de band zit, door de lezers genomineerd voor beste zanger van het jaar. Diens The Consortium Project krijgt in 1999 vorm. Hij richt zich daarbij op symfonische, progressieve metal en maakt gebruik van gastmuzikanten als Barend Courbois, Dirk Bruinenberg, Martin Helmantel, Tamàs Szekeres en Arjen Lucassen. Parry zingt in 2000 mee op het album The Universal Migrator Part 2 van Ayreon en brengt een soloalbum uit. Elegy blijft ondertussen ook stevig doorgaan met platen maken. For Absent Friends wordt in 1987 in Rotterdam opgericht door kernleden Edwin Roes (gitaar), René Bacchus (basgitaar, zang), Edwin Wernke (drums) en Peter de Jong (toetsinstrumenten). Als de band in 1990 op de Nederlandse fanclubdag van Marillion mag spelen, besluit men een cd op te nemen en die op de fanclubdag te presenteren. De lezers van SI Magazine kiezen For Absent Friends als beste Nederlandse symfonische rockband van 1990, wat een platendeal bij SI Music oplevert. Het is derde plaat Running In Circles (1994) die lovende kritieken krijgt in Watt en Aardschok, die de groep zelfs de beste symfonische rockband van Nederland noemt, en die ook in Japan wordt uitgebracht. Ook met volgende platen oogst de groep internationaal lof.

Elegy For Absent Friends

Nederlands meest geprezen symfonische metalproject is, we kwamen de naam al tegen, Ayreon. In 1994 gestart door multi-instrumentalist Arjen Lucassen uit Den Haag; die er dan al een lange carrière als gitarist bij groepen als Mover, Bodine en Vengeance heeft opzitten. Met Ayreon laat hij de rockopera herleven, met bombastische albums waaraan veel muzikanten meewerken. Van debuut The Final Experiment (1995) gaan er alleen al in Japan enkele tienduizenden exemplaren over de toonbank. Niet in de laatste plaats dankzij de medewerking van muzikanten als Lenny Wolf (Kingdom Come), Edward Reekers (Kayak), Jan-Chris de Koeijer (Gorefest) en Barry Hay (Golden Earring). Ook voor volgende platen worden heel wat namen gerekruteerd, als Anneke Giersbergen (The Gathering), Sharon den Adel (Within Temptation), Robert Westerholt (Within Temptation), George Oosthoek (Orphanage), Fish, Jay van Feggelen (Bodine), Damian Wilson (Threshold, Landmarq), Edwin Balogh (Tamas, Omega), Ed Warby (drums, ex-Gorefest), Thijs van Leer (fluit, Focus), Ton Scherpenzeel (Kayak, Camel), Rene Merkelbach, Jack Pisters (sitar), Erno Olah (viool, Metropole Orkest), Robby Valentine, Bruce Dickinson (Iron Maiden) en Roland Bakker (Hammond-orgel). De conceptplaten van de groep vertellen hele verhalen - nagenoeg iedere gastzanger(es) vertolkt met zijn/haar stem wel een karakterrol -, en bevatten zowel zeer bombastische metal als meer ambientesque passages. Lucassen houdt er ook nog diverse zijprojecten op na, als ? en Ambeon.

Ayreon

Een opvallend symfonisch concept is Kong, dat in 1988 opgericht wordt door Dirk de Vries (gitaar, programmering) en Mark Drillich (bas, programmering), een tweetal afkomstig uit de new wavegroep Slauerhoff. Het motto van de groep is: binnen onze muziek kan alles en mag alles. Die opvatting legt de band geen windeieren. Na twee lovend ontvangen cd's met een hoofdrol voor complexe metal, gaat de groep, begin negentig, al op Europese tournee. Opmerkelijk is dat de volledig instrumentale groep live met quadrofonie werkt. De bandleden staan ieder in een eigen hoek van de zaal te musiceren, wat er voor zorgt dat het publiek dat tussen de band in staat van alle kanten met geluid bestookt wordt. Op volgende platen zullen de metalriffs plaatsmaken voor, nog steeds stevige dansritmes en ambient. Within Temptation, After Forever, Autumn en Cirrha Niva zijn bands van begin jaren negentig die complexe metal koppelen aan de mystiek van gothic. Het toetsenwerk bij deze bands bevat zeker elementen van symfonische rock.

Kong

In de jaren negentig eist dat typisch bombastische toetsenwerk ook weer een plaats op in de hitparades, en wel middels Robby Valentine. Dit wonderkind uit de symfonische hardrockhoek maakt in eerste instantie furore als toetsenist, bij bands als 1st Avenue en Zinatra, maar wil al vrij snel alle schijnwerpers op zich gericht hebben. Voor zijn eerste cd (1991) verzorgt hij behalve de toetsen ook de leadzang, en speelt en passant ook maar gelijk diverse gitaarpartijen in. Het ervan afkomstige Over And Over Again levert in Nederland meteen al een grote hit op. Maar wat betreft de platenverkoop geldt voor Robby hetzelfde als voor zovele symfonische acts: in Japan zit het publiek. In 1996 toert Valentine zelfs niet eens meer in Nederland. Enkele volgende cd's verschijnen ook enkel maar in Japan. Wel verzorgd Valentine in 1998 nog een Nederlandstalige single, die - in opdracht van de KNVB - gebruikt moet worden om het Nederlands elftal te steunen bij de WK Voetbal. Daarnaast speelt hij een aantal toetsenpartijen in voor Ayreon. Een ander muzikaal wonderkind is de in Den Haag geboren Aldous Byron Valensia Clarkson, kortweg Valensia. Ofschoon hij al als kind liedjes schrijft en uitvoert, is het eerste plaatwerk pas in 1992, op 21 jarige leeftijd een feit: Valensia levert twee liedjes aan voor het debuut van Ami Winston, waarop hij bijna alle instrumenten bespeelt en ook nog de achtergrondkoortjes zingt. In 1993 speelt hij een gitaarsolo in op de eerste soloplaat van Ian Parry. Zelden eerder kon een Nederlandse muzikant zo goed uit de voeten op meer dan één instrument. Inmiddels heeft Valensia zelf dan platendeal op zak en eind 1993 verschijnt zijn eerste visitekaartje, het epische nummer Gaia; waarmee hij internationaal goede sier maakt (wereldwijde verkoop: meer dan een miljoen). Robby Valentine, die zelf op Valensia's debuut meespeelt, laat Valensia op zijn beurt meezingen in het koortje van een Japanse bonustrack voor zijn debuut-CD Magic Infinity. Een wisseling van de wacht bij zijn platenmaatschappij, heeft voor Valensia ernstige gevolgen. Men wil iets moderns, wat in 1998 tot de CD Valensia '98… leidt. Een vlees noch visplaat, die zijn platenmaatschappij uiteindelijk niet eens wenst uit te brengen (in Japan verschijnt die wel). In 1999 verschijnt in Japan V, een nieuw samenwerkingsverband tussen Valensia en Robby Valentine. Daarvop verschijnt in 2002 een vervolg, Valentine vs Valensia. Valensia zal zelf nog de nodige platen uitbrengen, nu precies zoals hijzelf ze hebben wil, waarop hij doorgaans alle instrumenten bespeelt en die het voornamelijk in Japan goed doen. In 2003 begint hij de metalband Metal Majesty.

Robby Valentine Valensia