underground

Geschiedenis van Underground

Het geheel van antiburgerlijke, rebelse, vooruitstrevende en/of jeugdige subculturen die in muziekstromingen periodiek blijven ontstaan.

Popmuziek is van meet af aan nauw verbonden met de massamedia. Daarin opereren grootschalige bedrijven die trends signaleren, daaruit gemakkelijk te verkopen 'producten' destilleren en deze gesteund door een uitgebreid promotie- en verkoopapparaat bij het grote publiek aan de man brengen. Binnen de popmuziek wordt de vernieuwing echter veelal aangedragen door jonge, onbekende acts die proberen naam te maken in de clubs, discotheken en in de laatste jaren ook via het alternatieve massamedium internet. Dit circuit waarin nieuwe trends ontstaan wordt aangeduid met de term underground. Sommige artiesten maken, gelokt door aantrekkelijke zakelijke overeenkomsten, de overstap naar de grote platenmaatschappijen en komen 'bovengronds'. Sommigen weigeren om zakelijke of principiële redenen. De meeste acts komen er simpelweg nooit voor in aanmerking.

Als we het begin van de popmuziek in de jaren vijftig situeren, zien we dat er zelfs in die tijd al sprake was van 'Het Systeem'. Orkestleiders en producers kunnen de mensen die het als artiest willen maken simpelweg uitzoeken (o.a. via talentenjachten) en geheel vormen naar hoe zij ze hebben willen (= zodanig dat de plaatverkoop, in die tijd, een 7-inch single, het hoogst mogelijk is). De artiest die het daarmee niet eens is of teveel een eigen mening heeft, komt niet aan de bak. Dat lijkt anders te worden met het succes van The Beatles, vanaf de vroege jaren zestig. Zowel qua muziek als uiterlijk toch een band die niet voldoet aan de veilige waarden. Rebellie, tegencultuur. De jeugd tegen de oude garde, de gevestigde orde. Het klinkt mooi, maar ook deze pop is niets anders dan big business. In de jaren zeventig nog eens groter gemaakt met de exploratie van professionele concertzalen en het reclamemedium videoclip, alsmede merchandising (T-shirts, gelimiteerde producten, posters, etc. met daarop de artiest afgebeeld). Het geld bepaalt nog steeds wie waar speelt, wiens videoclip waar en wanneer gespeeld wordt en wiens single waar en wanneer op de radio komt. Popmuziek rebels? Het is marketing van A tot Z, tot op de dag van vandaag. Een geldmachine.

Toch is dat slechts één aspect van popmuziek. Er zijn altijd types, doorgaans jong en rebels, die zich weigeren te conformeren aan wat populair is, aan wat zo hoort. Zij maken hun eigen muziek, precies naar hoe het hen goeddunkt. Zo zijn er ook genoeg mensen, wederom doorgaans jong en rebels, die weigeren te luisteren naar wat populair is, naar wat door commerciële radio en tv wordt opgedrongen. En zo zijn er ook genoeg mensen die geen grof geld hoeven te verdienen met muziek, die schrappen en schrapen om maar de platen te kunnen uitbrengen van de bands die zij goed vinden, in plaats van die welke per se goed verkopen. Zo zijn er ook mensen die een concertzaaltje exploreren dat heus niet hoeft uit te verkopen, tijdschriften uitgeven die heus geen hoge oplage hoeven te halen of een eigen radioprogramma hebben dat niet veel luisteraars behoeft (doorgaans op een piratenzender). Al deze mensen vormen te samen De Underground. En die underground bestaat zowel voor de pop, als de rock, reggae, hardrock, punk, industrial, hiphop, kortom, nagenoeg ieder muziekgenre dat er maar bestaat. Ontstaan eind jaren zestig vanuit het hippiedom, en met de punk van de jaren zeventig en postpunk van de jaren tachtig uitgegroeid tot een industrie van zichzelf. Makkelijker gemaakt met het in de jaren tachtig en negentig gemeengoed worden van de thuiscomputer, waarop het eenvoudig muziek opnemen is (geen dure studio meer nodig), waarop prima hoesjes zijn te ontwerpen, alsmede cd's te branden.

Underground en 'bovengronds' (officiële naam: mainstream) lijken elkaars vijand te zijn, maar kunnen niet zonder elkaar. Niet alleen maken de kleine maatschappijen gebruik van de distributiekanalen van de grote, vanuit de kleine platenlabels (zogenaamde independents) kunnen bands die steeds populairder zijn geworden, en de promotionele capaciteiten van hun label te boven zijn gegroeid, doorstromen naar grote labels (de majors). Grote labels zijn dus voor hun aanwas afhankelijk van wat er uit de underground komt. Undergroundbands die de stap naar een major maken worden door hun fans van het eerste uur doorgaans van uitverkoop beticht. Ze krijgen het verwijt te kiezen voor het grote geld in plaats van voor vrijheid en integriteit. Opvallend is inderdaad dat de platen van zulke groepen op major labels aanzienlijk toegankelijker klinken (wat verder niets over de kwaliteit ervan zegt).

Los van bands geschiedt bovenstaande ook met muziekgenres. In de underground wordt driftig geëxperimenteerd en continu nieuwe muziek uitgevonden. Die ontwikkelt zich doorgaans tot een steeds gangbaarder variant, die, eenmaal opgepikt door de grote platenlabels, wereldwijd tot een rage leidt. Liefhebbers van het eerste uur stellen dan dat het genre zijn uitgangspunten, zijn reden tot bestaan verloren heeft, wat weer tot een nieuwe, meer extreme en experimentele vorm ervan leidt, dicht bij de oorspronkelijke uitgangspunten. Ook die zal met de tijd weer uitgroeien tot een wereldwijd fenomeen. Zo blijft de popmuziek zichzelf, genre voor genre, steeds opnieuw uitvinden, en komt er an passant ook steeds weer een nieuw genre bij.

Er zijn genres die tot op heden te extreem zijn gebleken om door te breken naar de mainstream, zoals de noise en de grindcore. Ook zijn er bands en artiesten die er bewust alles aan doen om maar vooral niet té populair te worden. Ze brengen daarom uit principe geen singles of videoclips uit, geven geen tot nauwelijks interviews af en/of verspreiden hun platen veelal via postorder en speciaalzaak. Binnen het eigen kringetje geldt dit als 'Wáre Underground.' (Voorbeelden hiervan zijn singer-songwriter Joop Visser en de, oorspronkelijk anarchistische punkband The Ex.)

Joop Visser The Ex